Hoogbouw en brandveiligheid - Iedere situatie is maatwerk

Van woon- en kantoortorens van 100 meter en hoger krijgen we er in rap tempo steeds meer. In Rotterdam is de stedenbouwkundig maximaal toegestane bouwhoogte al 250 meter. Hoe hoger het gebouw, des te groter de consequenties van een brand. In gesprek met Aris Baan, adviseur brandveiligheid bij ABT.

Voor de brandveiligheid van gebouwen tot 70 meter zijn in de regelgeving prestatie-eisen beschreven. Boven de 70 meter wordt de (functionele) eis gesteld dat ‘dezelfde mate van veiligheid’ moet worden verkregen. Omdat de risico's groter worden naarmate het gebouw hoger wordt, zijn dus meer en andere maatregelen nodig. Voor gebouwen van 70 tot 200 meter is daarom de 'hoogbouwrichtlijn' opgesteld, met daarin verschillende maatregelenpakketten. Nu we nog hoger gaan, denkt Rotterdam al na over de brandveiligheid in gebouwen hoger dan 200 meter. Zo is Aris Baan sinds 2020 lid van de klankbordcommissie voor ‘hoogbouw plus’ van de gemeente Rotterdam. Vanwege zijn expertise en ervaring met concrete hoogbouwprojecten in de stad is hem gevraagd mee te denken.

‘Rotterdam loopt voorop, ook normstellend’
Ter illustratie. Het Witte Huis in Rotterdam was bij de opening in 1898 met 43 meter ‘de hoogste wolkenkrabber’ van Nederland, zelfs van Europa werd gezegd. In ons land ging het pas in de jaren zestig serieus de hoogte in. Eerst vooral kantoren, maar vanaf de jaren negentig ook veel woontorens. De Faculteitstoren van het huidige Erasmus MC was in 1969 met 114 meter het hoogste gebouw van ons land. ABT is nu in het kader van brandveiligheid bij het onderhoud van deze toren betrokken.

Volgens de Stichting Hoogbouw zijn er inmiddels 220 gebouwen hoger dan 70 meter. Op korte termijn komen er daar 45bij en de komende tien jaar nog eens 180. Het voorlopig hoogste gebouw is momenteel in aanbouw en wordt, met ruim 200 meter, de Zalmhaventoren in Rotterdam. Aris Baan: “Je kunt Rotterdam zonder overdrijving de hoogbouwhoofdstad van Nederland noemen. De stad loopt voorop, ook normstellend.”

Aris is zelf een geboren en grotendeels getogen Rotterdammer. Hij deed er HTS en vervolgde zijn studie aan TU Eindhoven. Zijn voorkeur voor hoogbouw en brandveiligheid ontstond ooit tijdens een reis naar Hong Kong. “Ik bleef daar omhoogkijken.”

Economische puzzel
De keuze voor woontorens betekent meer woningen en een hogere opbrengst in de grondexploitatie. Maar met de hoogte stijgen ook de bouwkosten. Een zo gunstig mogelijke verhouding tussen gebruiksvloeroppervlak (GBO) en bruto vloeroppervlak (BVO) is daarbij van belang. De juiste brandveiligheidsmaatregelen zijn in deze economische puzzel zeer bepalend.

Aris Baan: “De huidige ‘hoogbouwrichtlijn’ is gebaseerd op kwalitatieve risicobeheersing en niet op effectbeheersing. Er wordt veel minder naar projectspecifieke kenmerken gekeken. Terwijl je dat bij hoogbouw van 200 meter of meer juist moet doen. Iedere situatie is maatwerk. Naarmate je hoger komt doen zich steeds andere risico’s voor.”

Een brandveilig gebouw, zegt Aris, is niet alleen bouwkundig en installatietechnisch veilig. De menselijke en organisatorische component hoort daar onlosmakelijk bij. Dat vraagt om een integrale visie op brandveiligheid en een daarbij behorend pakket hybride maatregelen.

Plattegronden moeten kloppen
Hoe kan zo’n pakket eruitzien? Aris Baan: “Grootste zorg is uiteraard het zo beperkt mogelijk houden van een brand en die het liefste isoleren tot voor de eerste brandscheidingen. Dan blijven vluchtroutes en aanvalsroutes van de brandweer in stand. De toepassing van zoveel mogelijk brandveilige materialen en installaties spreekt daarbij uiteraard voor zich. Maar het belangrijkste is dat de plattegronden van de verdiepingen moeten kloppen - de gebruiksruimten, trappenhuizen, schachten en ruimtes voor installaties. Met economisch slimme afmetingen die zijn afgestemd op het noodzakelijke veiligheidsniveau.”

Anders naar ontruimen kijken
Hij vervolgt: “We moeten ook anders naar ontruimen gaan kijken. De voorzieningen in de meeste gebouwen zijn er nu op gericht om dat binnen 30 minuten volledig te kunnen doen. Maar in de praktijk kan dit bij hoogbouw veel langer duren. Alle mensen uit het gehele gebouw krijgen, is dan niet meer reëel. Een ontruimingsconcept zal voor elk hoog gebouw uniek zijn en afgestemd op de noodzakelijke ontruimingstijd en de functie: wonen, kantoor of hotel. Met keuzes voor volledige, gefaseerde of gedeeltelijke ontruiming. Een optie kan zijn om met shuttleliften te ontruimen. Technische ontwerpen kunnen ook voorzien in zogenoemde ‘refuge areas’ waar mensen naartoe gaan en veilig kunnen verblijven. Dit kunnen bijvoorbeeld speciale lagen zijn, deels bestemd voor gebouwinstallaties of gecombineerd met een al dan niet publiek toegankelijk uitkijkplatform.”